Οι αδελφοί Αλέξιος και Ιωάννης (Α')

ΟΙ ΑΔΕΛΦΟΙ ΑΛΕΞΙΟΣ ΜΕΓΑΣ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑΡΧΗΣ ΚΑΙ ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΕΓΑΣ ΠΡΙΜΙΚΗΡΙΟΣ

(μέρος Α')

Το ιστορικό πλαίσιο

 Οι δύο αδελφοί, Ιωάννης και Αλέξιος, έζησαν κι έδρασαν τον 14ο αιώνα, ίσως στην πιο ταραγμένη περίοδο της ιστορίας των Βαλκανίων, μιας περιοχής με έτσι κι αλλιώς πολυτάραχη ιστορία.

Στο πρώτο μισό του αιώνα η Βασιλεία των Ρωμαίων κλυδωνίζεται από δύο εμφυλίους πολέμους και την κατάσταση εκμεταλλεύεται ο γιγαντόσωμος, καλλιεργημένος και φιλοπόλεμος τσάρος της Σερβίας, Στέφανος.Ο Στέφανος Ντουσάν μετά την ανακήρυξή του σε αυτοκράτορα Σέρβων και Ελλήνων (1346) επεξέτεινε τα εδάφη του σε βάρος της Ρωμανίας, φθάνοντας στις παρυφές της Χριστούπολης (σημ.Καβάλας).[2]

Σέρβοι (Άγιοι Απόστολοι,Πετς)

Η Χριστούπολη αντιστάθηκε αποτελεσματικά στην πολιορκία.
Ο Ντουσάν πεθαίνει το 1355 αφήνοντας κενό δυναμικότητας στην εξουσία, πράγμα που εκμεταλλεύονται οι Έλληνες ανακαταλαμβάνοντας κατά τόπους φρούρια και πόλεις. Ακόμη και πριν το θάνατό του όμως, υπήρξαν προσπάθειες ανακαταλήψεων.
Το 1352-3 ο Ιωάννης Καντακουζηνός, με ορμητήριο την ελεύθερη Θεσσαλονίκη καταλαμβάνει τα Βοδενά και τη Βέροια. Πρόσκαιρα όμως καθώς ο Ντουσάν επιστρέφοντας από τη Βοσνία αποκαθιστά την τάξη.
Επίσης, είναι πολύ πιθανό η νότια Χαλκιδική, εκτός του Αγίου Όρους, καθώς και τα παράλια της Ανατολικής Μακεδονίας να παρέμειναν υπό σκιώδη μόνο σερβική κυριαρχία.[3]


Ανάδειξη

οικόσημο Παλαιολόγων

Ο χρόνος εμφάνισης των αδελφών Αλεξίου και Ιωάννη στο ιστορικό προσκήνιο δεν είναι εξακριβωμένος.
Για την προσωπική τους ζωή ελάχιστά είναι γνωστά. Γνωρίζουμε ότι ήσαν συγγενείς εξ αγχιστείας του αυτοκράτορα Ιωάννη Ε' του Παλαιολόγου, καθώς και ότι η σύζυγος του Ιωάννη ήταν η αριστοκρατικής καταγωγής Άννα Ασάνινα Κοντοστεφανίνα.

 

ο Μέγας Πριμικήριος Ιωάννης

Θα ήταν ίσως παρακινδυνευμένο (αλλά όχι απίθανο) να υποθέταμε πως οι δύο αδελφοί ήταν αυτοί που αντιστάθηκαν στη Χριστούπολη στα 1350 αποκρούοντας τους Σέρβους. Είναι όμως βέβαιο πως απέκτησαν τους υψηλούς τους τίτλους το 1357, όταν ο Ιωάννης ο Ε' αναδεικνύεται μόνος αδιαμφισβήτητος αυτοκράτωρ, μετά από πολύχρονες συγκρούσεις με τους Καντακουζηνούς. (λίγα χρόνια νωρίτερα, στα 1350, Μέγας Στρατοπεδάρχης ήταν ο Γεώργιος Τάγαρης, προσκείμενος στον Καντακουζηνό). Οι τίτλοι τους παραχωρούνται "κατά λόγους γονικότητος".[6]

Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος (1341-1391)

Ασφαλώς ο Ιωάννης και ο Αλέξιος, ως συγγενείς εξ αγχιστείας του Ιωάννη του Ε' πρέπει να συνέβαλλαν σημαντικά στην επικράτηση του οίκου των Παλαιολόγων.
Για αντάλλαγμα τόσο της συμβολής αυτής, όσο και στρατιωτικών επιτυχιών αποκτούν επιπλέον γαίες και άλλες παραχωρήσεις στην περιοχή και στο Άγιο Όρος.
Κύρια επιτυχία τους ήταν η ανακατάληψη της Ανακτορούπολης, του Παγγαίου και της Χρυσόπολης.
Τα όρια της επικράτειάς τους εκτείνονταν από τις εκβολές τους Στρυμόνα ως το Νέστο και περιελάμβαναν τη Χριστούπολη (Καβάλα), τη Χρυσόπολη (στις εκβολές του Στρυμόνα) και το Μαρμάριο (Αμφίπολη). Η ενδοχώρα παραμένει στα χέρια των Σέρβων ως το 1371.

Επικράτεια των αδελφών Αλεξίου και Ιωάννη (1355-1384)

Ιωάννης Καντακουζηνός

Στα 1357 τα εδάφη τους συνορεύουν ανατολικά με τις κτήσεις του Ματθαίου Καντακουζηνού, γιου του Ιωάννη Καντακουζηνού που ήταν πλέον μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ. Ο Ματθαίος αρνούμενος να αποδεχθεί την ήττα της οικογένειάς του εγκαθίσταται στη Ροδόπη, περνά το Νέστο και εισέρχεται στη σερβική επικράτεια. Συλλαμβάνεται όμως από τους Σέρβους στους Φιλίππους και παραδίδεται στο νόμιμο αυτοκράτορα.  

H μονή Παντοκράτορος

Τον Απρίλιο του 1357 παραχωρείται επιπλέον στους δύο αδελφούς από τον αυτοκράτορα και τον πατριάρχη Κάλλιστο τον Α', το κελί του Ραβδούχου στο Άγιο Όρος. Η παραχώρηση επικυρώνεται με χρυσόβουλλο και σιγιλιώδες γράμμα, ενώ την ίδια χρονιά ξεκινούν τις εργασίες για την ανέγερση της μονής Παντοκράτορος.( μεταξύ Απριλίου και Αυγούστου). Πέντε με έξι χρόνια αργότερα (1362/3) πραγματοποιούνται τα εγκαίνια του καθολικού, παρουσία του πατριάρχη. Το καθολικό αγιογραφείται από εξαιρετικούς αγιογράφους της "μακεδονικής σχολής". Η μονή Παντοκράτορος θα αποτελέσει έργο και στόχο ζωής για τους δύο αδελφούς. Ανακηρύσεται το 1363 πατριαρχική και το 1367 βασιλική.

Μονή Παντοκράτορος. 1.Είσοδος 2.Καθολικό 3.Πύργος

Φιλόθεος Κόκκινος

σάκκος πατρ. Φιλόθεου

Το 1365, ο νέος πατριάρχης και προσωπικός τους φίλος, Φιλόθεος Κόκκινος, παιδί προσφύγων από τη Μικρά Ασία και λόγιος, τους αναφέρει σε επιστολή του και πάλι ως διοικητές της Χριστούπολης.[1α]

Οι τίτλοι

Ο Ιωάννης ήταν Μέγας Πριμικήριος και ο Αλέξιος Μέγας Στρατοπεδάρχης.
Ο Μέγας Πριμ(μ)ικήριος δημιουργήθηκε ως τίλος στα τέλη του 11ου αιώνα από τον Αλέξιο Κομνηνό και αποτέλεσε την Παλαιολόγεια περίοδο ένα από τα ανώτατα αξιώματα της αυτοκρατορίας. Θεωρητικά είναι ο επικεφαλής των επισήμων τελετών.
Ο τίτλος του Μεγάλου Στρατοπεδάρχου δημιουργείται το 1255 στη Νίκαια από τον αυτοκράτορα Θεόδωρο Β' το Λάσκαρη και πρώτος κάτοχος του τίτλου είναι ο Γεώργιος Μουζάλων. Ο Μέγας Στρατοπεδάρχης ήταν υπεύθυνος για την τροφοδοσία του στρατεύματος και στρατιωτικά τίθεται επικεφαλής τεσσάρων Στρατοπεδαρχών.

1. Αυτοί διοικούν αντίστοιχα τους Τζάκωνες (επίλεκτη φρουρά του Παλατιού Ελλήνων στρατιωτών από την ομώνυμη περιοχή της Λακωνίας.)
2. τους Μονοκάβαλους (μονάδα ιππικού)
3. τους Τζαγράτορες (εξοπλισμένοι με τζάγρες=crossbows)
4. τους Μουρτάτους (χριστιανοί Τούρκοι πεζοί τοξότες)

Στο χαοτικό 14ο αιώνα βέβαια, με την αποδιοργάνωση του στρατού και την αποκοπή των ευγενών από την κεντρική εξουσία, τα καθήκοντα αυτά παρέμειναν περισσότερο θεωρητικά. Κάτοχοι στρατιωτικών τίτλων δεν είχαν στράτευμα να διοικήσουν ή στην καλύτερη περίπτωση έθεταν εαυτών επικεφαλής όσων περιστασιακά μπορούσαν να στρατολογήσουν (ευκαιριακούς μισθοφόρους, ελάχιστους προνοιάριους και χωρικούς, κυρίως πρόσφυγες). Αντίστοιχα αξιωματούχοι της αυλής μπορούσαν να βρεθούν στο πεδίο της μάχης.


(συνεχίζεται...)

Χριστός Παντοκράτωρ.  1363 

(η συγκεκριμένη εικόνα προέρχεται από τη Μονή Παντοκράτορος και βρίσκεται σήμερα στο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης.
 Η εικόνα,πέρα από την εξαιρετική αγιογραφία του Χριστού, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς στις δύο κάτω γωνίες της απεικονίζονται από σύγχρονό τους καλλιτέχνη, οι δύο αδελφοί Αλέξιος και Ιωάννης σε στάση δεήσεως.)